Damla sulama laterali (pazarda tip boru, damlatıcılı boru veya damla sulama hortumu olarak da bilinir) yerel (lokal) sulama sistemlerinin temel bileşenlerinden biridir. Bu borular suyu ve besin çözeltilerini kök bölgesinin yakınına düşük ve kontrollü debiyle verir, böylece su kullanım verimliliğini belirgin biçimde artırır. Su kıtlığı ve iklim dalgalanmaları koşullarında, İran tarımı her damlayı en yüksek verime dönüştüren teknolojileri benimsemek zorundadır; damla boru bu çözümlerin ön saflarında yer alır.
Damla borunun gelişiminde kısa tarihçe
- 1960’lar: İsrail’de harici damlatıcılı lineer polietilen boruların geliştirilmesi
- 1980’ler: Tıkanmayı azaltmak için spiral (türbülanslı) labirentli entegre damlatıcıların ortaya çıkışı
- 2000’ler: Düşük maliyetli mevsimlik üretimler için ince duvarlı tip boruların üretimi
- 2010 sonrası: Eğimli araziler ve gömülü sistemler için basınç dengeleyici (PC) ve anti-sifon damlatıcıların yaygınlaşması
Hammadde ve üretim standartları
Çoğu damla borunun gövdesi UV’ye dayanıklı lineer düşük yoğunluklu polietilenden (LLDPE) yapılır. ISO 9261 dünya referans standardı asgari olarak şunları belirler:
- Duvar kalınlığı düzgünlüğü: ±%10
- Damlatıcıların açılma oranı: ≥ %95
- Debi değişkenliği (CV) – laboratuvar koşullarında: ≤ %5
Duvar kalınlığı ve uygulamaya göre damla boru tipleri
- İnce duvar (0.15–0.4 mm): Mevsimlik sebzeler için; 1–2 sezon ömür.
- Orta duvar (0.6–0.9 mm): Genç bahçeler, yüzeye yakın gömülü çok yıllık tarlalar.
- Kalın duvar (1.0–1.5 mm): Yeraltı (subsurface) sistemleri, antep fıstığı ve narenciye bahçeleri; 10+ yıl ömür.
Tablo 1 – Nominal akış kapasitesi, boru çapı ve çalışma basıncına göre
| Dış çap (mm) | Önerilen çalışma basıncı (bar) | Tek lateral için azami uzunluk (m) | Boy boyunca yaklaşık toplam debi (L h⁻¹) |
|---|---|---|---|
| 16 | 0.8–1.2 | 120 | 240–320 |
| 20 | 1.0–1.5 | 160 | 420–560 |
| 22 | 1.2–1.8 | 200 | 600–780 |
| 25 | 1.4–2.0 | 240 | 800–1 000 |
Tasarım ve seçim parametreleri
- Giriş basıncı: Her boru için izin verilen aralık fabrika veri sayfasında yer alır. Eğimli arazilerde PC modeller kullanın.
- Su kalitesi: Sertlik, askıda katılar ve biyolojik yük tıkanma oranını doğrudan etkiler; tasarım uygun elek veya disk filtre içermelidir.
- Damlatıcı aralığı (spacing): Kök sebzelerde 20 cm; meyve ağaçlarında 50–100 cm.
- Damlatıcı debisi (1–8 L h⁻¹): Toprak dokusu ve bitkinin su ihtiyacına bağlıdır. Ağır topraklar daha düşük debi ister.
Tablo 2 – Ürün türüne göre önerilen damlatıcı aralığı
| Ürün grubu | Damlatıcı aralığı (cm) | Açıklama |
|---|---|---|
| Yapraklı sebzeler (ıspanak, marul) | 20–25 | Sığ kök; eşit nem gerekir |
| Sıcak mevsim sebzeleri (domates, patlıcan) | 25–30 | Daha hafif toprak; daha düşük bitki yoğunluğu |
| Bağ ve zeytin | 60–80 | Daha yüksek kuraklık toleransı |
| Narenciye ve antep fıstığı | 50–100 | Ağaç yaşı ve toprak dokusuna bağlı |
Montaj yöntemleri
- Yüzeysel: En basit; boru toprak üzerinde veya malç altında döşenir. Kısa süreli sıralı ekimlerde yaygındır.
- Yarı gömülü (5–10 cm): Buharlaşma ve mekanik hasarı azaltır; daha güçlü filtrasyon ister.
- Derin gömülü (30–40 cm): Çok yıllık yem bitkilerinde; yosun ve boru kırışmasını azaltır; otomatik yıkama şarttır.
Bakım ve arıza giderme
- Ayda en az bir kez, her lateral ucunda debiyi artırarak hatların periyodik yıkanması.
- Karbonat birikimini çözmek ve mikrobiyal kontrol için su analizine göre asit veya klor enjeksiyonu.
- Blok girişine manometre takarak basıncı izleme; 0.3 bar’dan büyük basınç farkı tıkanma göstergesidir.
- Kışlatma protokolü: Soğuk bölgelerde suyun tamamen boşaltılması ve hat uçlarının açık bırakılması.
Son yenilikler
- Organik çiftlikler için biyolojik yosun önleyici kaplamalı Bio-Protect damlatıcılar.
- %30 geri dönüştürülmüş polimer içeren Blue-Line Recycled borular; azaltılmış karbon ayak izi sertifikalı.
- Çiftçinin telefonuna her 24 saatte dağıtım uniformitesi (DU) gönderen hat içi IoT sensörleri.
Ekonomik bileşenler
Boru fiyatı birim uzunluk ağırlığına, damlatıcı karmaşıklığına ve polietilen reçine fiyatlarındaki dalgalanmalara bağlıdır. Teklifleri karşılaştırırken net ağırlık, saf polimer yüzdesi ve rulo uzunluğuna dikkat edin. Kurulum maliyeti (hendek açma, bağlantı parçaları, filtrasyon ekipmanı) toplam yatırımın %40’ına kadar çıkabilir; ancak çoğu işletme 2–3 üretim sezonunda geri dönüş sağlar.
Yetkili bir sulama ekipmanı tedarikçisi olan Tamam Baha çevrim içi mağazası; ince duvardan basınç dengeleyici modellere kadar geniş damla boru yelpazesini güvenilir yerli ve yabancı markalarla sunar. Metraj çıkarma, hidrolik tasarım ve teknik destek hizmetleriyle, Türkiye’deki çiftçiler ve bahçıvanlar için seçim ve devreye almayı kolay ve düşük riskli hâle getirir.
